نشست هم‌اندیشی کمیته ویژه دانشگاه معارف اسلامی در همایش علمی نظریه نظام انقلابی روز پنج‌شنبه ۹ آذر ۱۴۰۲ با حضور حجت‌الاسلام‌والمسلمین ذوعلم رییس محترم اندیشگاه بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی و جمعی از اساتید گرایش‌های مختلف علوم انسانی در دانشگاه معارف اسلامی برگزار شد.
نظریه «نظام انقلابی» کانون بسیاری از تحلیل‌ها و تبیین‌ها و سیاست‌گذاری‌ها در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی است. مقام معظم رهبری در بیانیه گام دوم با اشاره‌ای ویژه به این نظریه مرقوم داشتند:
«انقلاب اسلامی پس از نظام‌سازی، به رکود و خموشی دچار نشده و نمی‌شود و میان جوشش انقلابی و نظم سیاسی و اجتماعی تضاد و ناسازگاری نمی‌بیند، بلکه از نظریّه نظام انقلابی تا ابد دفاع می‌کند.»
هریک از اساتید مدعوّ حاضر در جلسه به‌صورت خلاصه آخرین دستاوردهای علمی خود را با محور «بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی» تبیین کردند که در ادامه گزیده‌ای از آن را مطالعه خواهید کرد.
در ابتدا، پس از تلاوت آیات قرآن کریم و ذکر مصیبت حضرت زهرا سلام‌الله علیها، حجت‌الاسلام‌والمسلمین مقدمی شهیدانی دبیر این نشست هم‌اندیشی با ذکر اهمیت راهبردی «نظریه نظام انقلابی» جلسه برگزارشده را حاصل تلاش جمعی از مراکز تخصصی و دغدغه‌مند معرفی کرده به هم‌افزایی مناسب اساتید صاحب‌نظر با محوریت بیانیه گام دوم اشاره کرد و در ادامه از رئیس اندیشگاه بیانیه گام دوم برای تبیین موضوع و طرح بحث دعوت کرد.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین ذوعلم با اشاره به حوادث صدر اسلام گفت: می‌توان بیان داشت که بعد از رحلت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله مسلمانان دچار یک نظام غیرانقلابی شدند و نظام از انقلاب جدا شد. وی با اشاره به امتداد تاریخی نهضت اسلامی ملت ایران به رهبری امام خمینی افزود: در استمرار حاکمیت پیامبر در صدر اسلام، انقلاب اسلامی با همان مبانی و مقاصد شکل گرفت. ایشان «دفاع ابدی» مقام معظم رهبری از «نظام انقلابی» را نشانه اهمیت این نظریه دانست و اساسی‌ترین مشکلات پیش‌روی «نظام انقلابی» عدم باور، عمل نکردن یا ناقص عمل کردن به شاخصه‌های «انقلاب اسلامی» معرفی کرد و از اساتید و اندیشمندان برای تبیین این موضوع، نظریه‌پردازی‌های پس از برگزاری این همایش و تبیین منطق پشتیبان بیانیه گام دوم دعوت به عمل آورد.
در بخش بعدی این نشست دکتر فیروز اصلانی به طرح بحث پیرامون نظریه نظام انقلابی پرداخت و گفت: این بیانیه نتیجه یک عمر اندیشه‌ورزی و تجارب سیاسی حضرت آقا در ایران به‌علاوه تجارب انقلاب‌های دنیا است. به نظر من ایشان همه این تجارب و اندیشه‌ها را تجمیع کرده؛ عصاره آن را در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی مطرح کردند و این بیانیه را آسیب‌شناسی بسیار جدی از انقلاب اسلامی دانست و به‌تبع بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی، «بی‌توجهی به شعارهای انقلابی و غفلت از جریان انقلابی» را یکی از مهم‌ترین آسیب‌ها معرفی کرد. ایشان همچنین در خصوص «نظریه نظام انقلابی» تصریح کرد: «واقعیت این است که این نظریه ظرفیت مطرح شدن در فضای جهانی را دارد و می‌تواند تئوری‌های انقلاب [را متحول کند]. ما در تئوری‌های انقلاب به‌هیچ وجه چنین نظریه‌ای نداشتیم.»
در ادامه نشست حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر عرفان، عضو هیات علمی گروه تاریخ و تمدن اسلامی دانشگاه معارف اسلامی، گفت: معتقدم هدف مقام معظم رهبری از صدور بیانیه گام دوم همکاری میان «تحلیل‌ها» و «تدبیرهای تمدنی» است. در طول تاریخ تشیع کم‌تر کسی است که مانند مقام معظم رهبری در صدد کم کردن فاصله تحلیل‌ها و تدبیرهای تمدنی باشد و از آن مهم‌تر؛ گذار از تمدن‌کاوی به تمدن‌یابی است. ایشان در ادامه افزود: اجماع درون‌گفتمانی در خوانش تمدنی بیانیه گام دوم شکل نگرفته است. وی سهم پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها در خوانش تمدنی از بیانیه گام دوم را بسیار اندک دانست و حداقلی دیدن، خوانش جزءنگر، تاریخ‌مند دیدن ارزش‌های حاکم بر بیانیه گام دوم را به‌عنوان آسیب‌های مطالعه بیانیه گام دوم معرفی کرد.
دکتر کمالی، معاون پژوهشی دانشگاه معارف اسلامی، در بخش سوم این نشست هم‌اندیشی پس از تأکید بر اهمیت برگزاری این قبیل همایش‌ها از فعالیت‌های صورت گرفته توسط دانشگاه معارف اسلامی در زمینه برگزاری این همایش و سایر همایش‌های هم‌سو سخن گفت.
خانم دکتر جناتی، عضو هیات علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه علوم پزشکی گیلان، سخنران بعدی این مراسم بود. وی از لزوم تبیین جهانی نظریه نظام انقلابی و تأثیر آن در تقابل با نظریه‌های رایج سخن گفت و تبیین و تشریح جامع این نظریه را در پر کردن خلأهای تئوریک انقلاب اسلامی مؤثر دانست و به تبیین مفاهیم و سازمان مفاهیم این بیانیه با تکیه بر فقرات مختلف آن پرداخت.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین گرامی‌پور، معاون پژوهش دفتر حفظ و نشر آثار مقام معظم رهبری در قم، نظریه نظام انقلابی را نقطه مقابله شبهه ناسازگاری «انقلاب» و «نظام» که در دانش علوم سیاسی رایج مطرح می‌شود، دانست و بحث «شاخص‌های نظام نظام انقلابی» را یکی از موضوعات مهم پژوهشی دانست و مواردی مانند «اسلامیت و جمهوریت» «ولایت مطلقه فقیه با رویکرد تمدنی» را برخی از شاخصه‌های مهم حاکمیتی این نظریه عنوان کرد.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر ابوطالبی، معاون پژوهشی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) مقایسه این نظریه با نظریه‌های بدیل همچون «اسلام رحمانی» که در مقابل «اسلام انقلابی» قرار گرفته و «اسلام اجتماعی» که در مقابل «اسلام سیاسی» است را یکی از موضوعات مهم دانست و علاوه بر آن، بررسی موانع، چالش‌ها و تهدیدهای «نظام انقلابی» را موضوع مهم دیگری برای تبیین ابعاد مختلف نظریه نظام انقلابی معرفی کرد. نسبت این نظریه با «مراحل پنج‌گانه: انقلاب، نظام‌سازی، دولت‌سازی، جامعه‌سازی و تمدن‌سازی» موضوع سوم مطرح شده از جانب وی بود و موضوع چهارم: «مقایسه انقلاب اسلامی با سایر انقلاب‌های بزرگ با تکیه بر نظریه نظام انقلابی» از جانب ایشان طرح شد. پنجمین موضوع مطرح شده از جانب دکتر ابوطالبی بررسی پیشینه تاریخی و نحوه تکامل این نظریه بود.
سخنران بعدی «نشست هم‌اندیشی نظریه نظام انقلابی»، حجت‌الاسلام‌والمسلمین ابوالفضلی بود. ایشان با تبیین «قاعده عقلی و شرعی خودسامانی ملت در شکل‌گیری و تداوم انقلاب اسلامی» گفت: در تمام دنیا نظام سیاسی از درون انقلاب شکل می‌گیرد و تولید قانون اساسی، تابع، مولود و متعاقب نظام سیاسی‌ای است که خود مردم در شکل گرفتن آن نقش داشته‌اند و بر اساس قاعده عقلی و شرعی خودسامانی همان اراده انقلابیون باعث نظم‌دهی و به‌وجود آمدن نظام انقلابی و حفظ و تداوم آن خواهد شد. ایشان بر اساس همین قاعده تصریح کرد: «تنها انقلابی‌ها هستند که می‌توانند انقلاب را ادامه ببخشند.»
آقای دکتر ضمیریان، دبیر علمی همایش نظریه نظام انقلابی، با اشاره به تبدیل شدن انقلاب‌های مارکسیستی و کمونیستی به «کالای قابل فروش» این مسئله را یکی از وجوه تمایز «انقلاب اسلامی» با این قبیل انقلاب‌ها دانست. وی در ادامه به شکل‌گیری مابعدالطبیعه عالم مدرن در «دولت» اشاره کرد و در مقابل، جمهوری اسلامی را ظهور نوعی عقلانیت در عالم دانست و در ادامه به تبیین برخی مبانی فلسفی بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی پرداخت.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر امیدی آخرین سخنران نشست هم‌اندیشی «نظریه نظام انقلابی» بود. ایشان از منظر «فلسفه سیاسی» به تبیین اجمالی چیستی، چرایی و چگونگی این نظریه پرداخت و نظریات انقلاب را به دو رویکرد: «تک‌ساحتی» و «چند ساحتی» تقسیم کرد و عنوان کرد که نظریه «نظام انقلابی» در دسته دوم جای می‌گیرد. ایشان در ادامه با بررسی مفهوم «نظام» ثبات سیاسی و در عین حال پویایی را از شاخصه‌های آن دانست و هم‌سو با این مفهوم؛ «انقلاب» را نیز دارای دو شاخصه مفهومی «ثبات» و در عین حال «پویایی» معرفی کرد و افزود: «مبانی و اصول انقلاب جزء مواردی هستند که ثبات دارند اما تحولی که صورت می‌گیرد در راهبردها، راهکارها و ساختارهاست.»
حجت‌الاسلام‌والمسلمین ذوعلم رئیس اندیشگاه بیانیه گام دوم در انتهای این نشست هم‌اندیشی ضمن جمع‌بندی مباحث مطرح شده گفت: نگاه ما به نظریه نظام انقلابی زوایای مختلفی می‌تواند داشته باشد. میتوانیم مباحث انتزاعی محض داشته باشیم که بحث‌های مفیدی است اما صرفا در فضاهای آکادمیک استفاده می‌شود. یک رویکرد کاربردی هم میتوانیم داشته باشیم و به این سؤال پاسخ دهیم که آیا نظریه نظام انقلابی می‌تواند به راهکارها و شاخص‌ها و دستاوردهای فکری تبدیل شود که راهنمای عمل حاکمیت و مطالبه مردم و پیونددهنده بین امام و امت باشد؟
گفتنی است سومین همایش سالانه «اندیشگاه بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی» وابسته به «دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای (مدظله)»، با تمرکز بر «نظریه نظام انقلابی» و بررسی ابعاد نظری و از پس مواجهه نظری، شناخت الزامات و راهبردهای تحقق آن در ۲۳ بهمن ۱۴۰۲ برگزار خواهد شد.
